Psikolojide bir fazlaca şeyin çocukluğun birinci senelerında oturmaya başladığını biliyoruz. Tam bu noktada bağlanma kavramı da aslında dünyaya gelmeden anne karnında başlayan bir hareket olarak karşımıza çıkıyor. Hamileliğin son 2-3 haftasından başlayarak doğumdan 2 yıl daha sonrasına kadar bebek etrafını yavaşça algılamaya başlıyor ve bu giderek güçleniyor. Asıl bağlanma noktası ise bebeğin annesini (birincil bakım vereni) başkalarından ayırt etmesi ile başlıyor.
Bu evrede bakım verenin bebeğin muhtaçlıklarını gerçek anlaması ve ona karşı tavrı pek kıymetlidir. birebir vakitte babanın (ikincil bakım verenin) varlığı annenin yetemediği durumlarda bebeğin çaresizlik korkusuna kapılmadan bir daha de inançta olabileceğini öğrenmesini sağlar.
bu biçimdece bağlanmanın 3 temel fonksiyonu olan; dünyayı keşfederken geri dönülebilecek inançlı bir liman olma, fizikî ihtiyaçları karşılama, hayata dair bir güvenlik duygusu geliştirebilme bahtı inançlı bir biçimde gerçekleşmiş olur. tıpkı vakitte inançsız bağlanmaların niçini olarak bakım verenleri günah keçisi haline getirmek yanlışsız değildir. Zira insanların doğuştan sahip oldukları bir mizaçları vardır. Bu da bakım verenin tüm gayretlerine karşın bebek tarafınca inançsız hissedilme olarak anlaşılabilir. Yani annenin ve çocuğun mizacının, çocuğun bağlanma biçiminin belirleyicilerinden olduğu ileri sürülür.
Büyük ölçüde birinci çocukluk periyodunda netleşen bağlanma formu birinci çocukluk, ergenlik ve yetişkinlikte de göz arkası edilemeyecek değişikliklere uğramaktadır. Bunun sebebi ise insanın toplumsal bir varlık olmaktan kaçınamamasıdır. Gençlik devrinde ebeveynler ile çocuklar içindeki alaka daha az kıymetli hale gelmez yalnızca çocuk ebeveynlerine daha az bağımlı hale gelir. Gençler bu senelerda bağımsızlıklarına ulaşmaya çalışmaktadırlar, ama bununla birlikte gereksinim duyduklarında ebeveynlerinin dayanak olacaklarının farkında olmak istemektedirler. Ebeveynlerden bağımsız olmayı aramanın bir yolu bağlanma figürleri olarak arkadaşlara güvenmedir. Güvenmenin ebeveynlerden arkadaşlara aktarılması gençlerin ömründe kıymetli bir müddetçtir zira bu birinci başta bir çabadır, ancak bu onların yetişkin bağlanma biçimlerini tam olarak geliştirmelerini takviyeler. Birinci çocuklukta aileden uzaklaşıp yeni bir etraf edinen insan temel bakım verenler dışında yakınlık kurabildiğini keşfeder ya da yaşadığı akran meseleleriyle öbür insanları güvenilmez görmeye başlar. Akabinde ergenlikte cinsel dürtüleriyle karşı cinsle olan farklı paylaşımları tecrübeler. Bu etaplarda akran ahengi, yaşanan olumlu-olumsuz deneyimler yerleşmiş olan güvenli-güvensiz bağlanma biçimini tam karşıtı ya da destekleyici istikamette geliştirebilir. Son olarak
yetişkinlikteki bağlanmayı çocukluktaki bağlanmadan ayıran üç özellik karşımıza çıkar: 1.Erişkinlerde, bağlanma bağları tipik olarak eşler içindedır, başkasında bakım alan (bebek) ve bakım veren (ebeveyn) içindedır. 2. Erişkinlerdeki bağlanma çocukluktaki bağlanma üzere öbür davranışsal sistemlerin etkilenmesinden sorumlu değildir. 3. Erişkinlikteki bağlanma çoğunlukla cinsel bağ içerir.
Şu ana kadar bağlanmanın nasıl gerçekleştiğini ve nelerin inançlı bağlanmaya takviye olup nelerin inançsız bağlanmaya niye olabileceğinin genel bir çerçevesini çizdik. Pekala inançlı ve inançsız bağlanma metotları nelerdir? Burada bağlanma kuramına yeni bir bakış getiren Bowlby’nin bağlanma kuramından bahsedeceğiz. Bowlby insanların kendilerini olumu/olumsuz algılaması ve birlikteinde başkalarını olumlu/olumsuz algılamasını birleştirip genel geçer bir kuram ortaya koymuştur. Bunlar;
· İnançlı Bağlanma: Kendini pahalı hissetme ve sevilebilir olduğu hissini çoklukla öbür insanların kabul ediciliğine ve karşılık vericiliğine dair beklentileriyle takviyeler. Istıraplarını kabul edip yardım isteyebilir. Sıkıntı durumları ve hisleri tabir etmede rahattır. Gerilim yaratan bir durumla karşılaştıklarında öbür bağlanma tarzlarına nazaran daha sakin karşılar ve az gerilim yaşarlar. Kızgınlık/sinirlilik halini algılayıp bunu denetim ederler. Sorun çözmeye yatkın olurlar. Yeni ömrün getirdiklerine çarçabuk ahenk sağlarlar.
· Kaçınan/ Kayıtsız Bağlanma: Kendisinin sevilebilir olduğu ve kıymetli hissetme hissini öteki insanlara karşı olumsuz beklentilerle birleştirir. bu biçimde şahıslar yakın alakalar kurmadan, hayal kırıklığına karşı kendilerini korurlar. bu biçimdece bağımsızlıklarını ve incinemezliklerini sürdürmüş olurlar. Genelde derin münasebetten kaçma eğilimdedirler, kısa müddetli ve yalnızca cinsellikten oluşan alakaları tercih edebilirler. Negatif hisleri baskılar ve kaçınma stratejileri temel başa çıkma stratejileri olarak yerleşir.
· Saplantılı Bağlanma: Kendini bedelsiz hissetme (sevilmeye layık görmeme) hissiyle diğerlerine yönelik olumlu değerlendirmelerini birleştirirler. bu biçimdece kendilerine itimatları az, diğerlerini destekleyici olarak algılayan, bu takviyede olumlu biçimde faydalanamayan, kendini açma seviyeleri az olan bireylerdir. Diğerlerinin onları sevmesine ve taktir etmesine gereksinim duyarlar. Çok dertlidirler ve negatif hisleri daima abartılı halde yaşarlar. bu biçimdece partnerlerinin ilgisini çekebileceklerini düşünürler.
· Endişeli Bağlanma: Kendini kıymetsiz hissetme ve sevilmeye layık görmeme hissiyle başkalarının olumsuz, güvenilmez ve reddedici olarak algılanmasına yönelik beklentiler birleşir. Bu bireyler diğer beşerlerle yakı bağlar kurmaktan kaçınarak, diğerlerinden aslına bakarsanız beklenen reddedilmeye karşı kendilerini korurlar. Buna rağmen epey yakın alaka kurma dilekleri vardır fakat işler ilerlediğinde incinmekten korkarlar ve alakayı bitirirler. Bu şahıslar daima partner değiştiren ya da ayrılıp geri dönmek isteyen insanlardır.
Bu bağlamda inançlı bağlanma dışındaki inançsız bağlanma tarzlarına göre partneri kaybetmek şahısta hayli büyük yıkımlar yaratır ya da partnerle yakınlaşmak özgürlük kaybı üzere algılanabilir. Lakin bunların kendini başarısız hissetmekten kaynaklanan fikir çarpıtmaları olduğunu fark etmezler. Bu bireyler daima mesafelidirler, kendilerine daima bir uğraş bulur ya da işkoliklik yaparlar. Karar almaktan çekinir gelecekle ilgili planlar yapmazlar. Aldatmaya meyillidirler bu biçimdece tek bir şahısla yakınlaşmadıklarına inanırlar. İçlerinde hep boşluk duygusu ve yalnızlık hissi barındırırlar. Kendi hislerinden kaçtıkları için ne kendilerini ne de partnerin hislerini gerçek bir biçimde algılayamaz empati yapmakta zorlanırlar. Daima bir kendini savunma hali içerisindedirler.
Tüm bu özellikleri taşıyorsak ya da çoğunluğu bize uygun geliyorsa ne yapmalıyız?
Bu evrede bakım verenin bebeğin muhtaçlıklarını gerçek anlaması ve ona karşı tavrı pek kıymetlidir. birebir vakitte babanın (ikincil bakım verenin) varlığı annenin yetemediği durumlarda bebeğin çaresizlik korkusuna kapılmadan bir daha de inançta olabileceğini öğrenmesini sağlar.
bu biçimdece bağlanmanın 3 temel fonksiyonu olan; dünyayı keşfederken geri dönülebilecek inançlı bir liman olma, fizikî ihtiyaçları karşılama, hayata dair bir güvenlik duygusu geliştirebilme bahtı inançlı bir biçimde gerçekleşmiş olur. tıpkı vakitte inançsız bağlanmaların niçini olarak bakım verenleri günah keçisi haline getirmek yanlışsız değildir. Zira insanların doğuştan sahip oldukları bir mizaçları vardır. Bu da bakım verenin tüm gayretlerine karşın bebek tarafınca inançsız hissedilme olarak anlaşılabilir. Yani annenin ve çocuğun mizacının, çocuğun bağlanma biçiminin belirleyicilerinden olduğu ileri sürülür.
Büyük ölçüde birinci çocukluk periyodunda netleşen bağlanma formu birinci çocukluk, ergenlik ve yetişkinlikte de göz arkası edilemeyecek değişikliklere uğramaktadır. Bunun sebebi ise insanın toplumsal bir varlık olmaktan kaçınamamasıdır. Gençlik devrinde ebeveynler ile çocuklar içindeki alaka daha az kıymetli hale gelmez yalnızca çocuk ebeveynlerine daha az bağımlı hale gelir. Gençler bu senelerda bağımsızlıklarına ulaşmaya çalışmaktadırlar, ama bununla birlikte gereksinim duyduklarında ebeveynlerinin dayanak olacaklarının farkında olmak istemektedirler. Ebeveynlerden bağımsız olmayı aramanın bir yolu bağlanma figürleri olarak arkadaşlara güvenmedir. Güvenmenin ebeveynlerden arkadaşlara aktarılması gençlerin ömründe kıymetli bir müddetçtir zira bu birinci başta bir çabadır, ancak bu onların yetişkin bağlanma biçimlerini tam olarak geliştirmelerini takviyeler. Birinci çocuklukta aileden uzaklaşıp yeni bir etraf edinen insan temel bakım verenler dışında yakınlık kurabildiğini keşfeder ya da yaşadığı akran meseleleriyle öbür insanları güvenilmez görmeye başlar. Akabinde ergenlikte cinsel dürtüleriyle karşı cinsle olan farklı paylaşımları tecrübeler. Bu etaplarda akran ahengi, yaşanan olumlu-olumsuz deneyimler yerleşmiş olan güvenli-güvensiz bağlanma biçimini tam karşıtı ya da destekleyici istikamette geliştirebilir. Son olarak
yetişkinlikteki bağlanmayı çocukluktaki bağlanmadan ayıran üç özellik karşımıza çıkar: 1.Erişkinlerde, bağlanma bağları tipik olarak eşler içindedır, başkasında bakım alan (bebek) ve bakım veren (ebeveyn) içindedır. 2. Erişkinlerdeki bağlanma çocukluktaki bağlanma üzere öbür davranışsal sistemlerin etkilenmesinden sorumlu değildir. 3. Erişkinlikteki bağlanma çoğunlukla cinsel bağ içerir.
Şu ana kadar bağlanmanın nasıl gerçekleştiğini ve nelerin inançlı bağlanmaya takviye olup nelerin inançsız bağlanmaya niye olabileceğinin genel bir çerçevesini çizdik. Pekala inançlı ve inançsız bağlanma metotları nelerdir? Burada bağlanma kuramına yeni bir bakış getiren Bowlby’nin bağlanma kuramından bahsedeceğiz. Bowlby insanların kendilerini olumu/olumsuz algılaması ve birlikteinde başkalarını olumlu/olumsuz algılamasını birleştirip genel geçer bir kuram ortaya koymuştur. Bunlar;
· İnançlı Bağlanma: Kendini pahalı hissetme ve sevilebilir olduğu hissini çoklukla öbür insanların kabul ediciliğine ve karşılık vericiliğine dair beklentileriyle takviyeler. Istıraplarını kabul edip yardım isteyebilir. Sıkıntı durumları ve hisleri tabir etmede rahattır. Gerilim yaratan bir durumla karşılaştıklarında öbür bağlanma tarzlarına nazaran daha sakin karşılar ve az gerilim yaşarlar. Kızgınlık/sinirlilik halini algılayıp bunu denetim ederler. Sorun çözmeye yatkın olurlar. Yeni ömrün getirdiklerine çarçabuk ahenk sağlarlar.
· Kaçınan/ Kayıtsız Bağlanma: Kendisinin sevilebilir olduğu ve kıymetli hissetme hissini öteki insanlara karşı olumsuz beklentilerle birleştirir. bu biçimde şahıslar yakın alakalar kurmadan, hayal kırıklığına karşı kendilerini korurlar. bu biçimdece bağımsızlıklarını ve incinemezliklerini sürdürmüş olurlar. Genelde derin münasebetten kaçma eğilimdedirler, kısa müddetli ve yalnızca cinsellikten oluşan alakaları tercih edebilirler. Negatif hisleri baskılar ve kaçınma stratejileri temel başa çıkma stratejileri olarak yerleşir.
· Saplantılı Bağlanma: Kendini bedelsiz hissetme (sevilmeye layık görmeme) hissiyle diğerlerine yönelik olumlu değerlendirmelerini birleştirirler. bu biçimdece kendilerine itimatları az, diğerlerini destekleyici olarak algılayan, bu takviyede olumlu biçimde faydalanamayan, kendini açma seviyeleri az olan bireylerdir. Diğerlerinin onları sevmesine ve taktir etmesine gereksinim duyarlar. Çok dertlidirler ve negatif hisleri daima abartılı halde yaşarlar. bu biçimdece partnerlerinin ilgisini çekebileceklerini düşünürler.
· Endişeli Bağlanma: Kendini kıymetsiz hissetme ve sevilmeye layık görmeme hissiyle başkalarının olumsuz, güvenilmez ve reddedici olarak algılanmasına yönelik beklentiler birleşir. Bu bireyler diğer beşerlerle yakı bağlar kurmaktan kaçınarak, diğerlerinden aslına bakarsanız beklenen reddedilmeye karşı kendilerini korurlar. Buna rağmen epey yakın alaka kurma dilekleri vardır fakat işler ilerlediğinde incinmekten korkarlar ve alakayı bitirirler. Bu şahıslar daima partner değiştiren ya da ayrılıp geri dönmek isteyen insanlardır.
Bu bağlamda inançlı bağlanma dışındaki inançsız bağlanma tarzlarına göre partneri kaybetmek şahısta hayli büyük yıkımlar yaratır ya da partnerle yakınlaşmak özgürlük kaybı üzere algılanabilir. Lakin bunların kendini başarısız hissetmekten kaynaklanan fikir çarpıtmaları olduğunu fark etmezler. Bu bireyler daima mesafelidirler, kendilerine daima bir uğraş bulur ya da işkoliklik yaparlar. Karar almaktan çekinir gelecekle ilgili planlar yapmazlar. Aldatmaya meyillidirler bu biçimdece tek bir şahısla yakınlaşmadıklarına inanırlar. İçlerinde hep boşluk duygusu ve yalnızlık hissi barındırırlar. Kendi hislerinden kaçtıkları için ne kendilerini ne de partnerin hislerini gerçek bir biçimde algılayamaz empati yapmakta zorlanırlar. Daima bir kendini savunma hali içerisindedirler.
Tüm bu özellikleri taşıyorsak ya da çoğunluğu bize uygun geliyorsa ne yapmalıyız?
Kendine yönelmeyi seçmek, öbürleri olmadan da yapılabilecek keyif verici, dinlendirici aktiviteler keşfetmek. Diğerlerine karşı içimizde barındırdığımız çok beklenti onlara hayli fazla sorumluluk yüklemek manasına gelir. Bu niçinle de kaçma davranışı gösterebilirler.
Bağlanma tarzınızı araştırıp bunu kabul etmek ve istemsizce yaptığınız hareketlerin farkında olmak.
Yeni tecrübeler konusunda yürekli davranıp partnerinizle ortak aktiviteler planlamak. Partneriniz yoksa size yakın beşerlerle konuşmak ya da yeni beşerler tanımak için adım atmak.
Tenkide karşı olumsuz algınızı bir daha şekillendirip aslında verilmek istenen iletisi almaya çalışmak.
Hislerinizi tanımanıza yardımcı olacak okumalar yapmak ve diğerlerine hislerinizi göstermekten çekinmeden irtibat kurmak.
Partneriniz var ise onu öbür münasebetlerle kıyaslamadan kendisini daha yeterli tanıyabilmek için çabalamak. Natürel ki yeni bir surece girdiğinizi partnerinize açıklayıp bu hususta ondan takviye de alabilirsiniz.
Profesyonel dayanak almak.