Hudutlar.. Trafikte kırmızı ışık, bir konutun kapısı, bilinmeyen bir yerde pusula, güvenlik gereksiniminin tezahürü, görülen ya da görülmeyen kural hatırlatıcıları.. kimi vakit sınırsızlığı özgürlük ya da hudut koymayı kısıtlama olarak görüyoruz.. Lakin sonlar ortasında arasında özgürlüktür önemli olan.
Hudut koymamak çocuğu pusulasız bir gemide okyanus ortasında bırakmak üzeredir. Sınırsız bir ömür dümeni olmayan bir gemi üzeredir. Aslında hudut koymanın o rutini oluşturmanın çocuklar için bir epey yararı vardır.. Aile içi ilgiler güçlenir, sorumluluk hissini geliştirir, öz disiplin marifetini kazandırır, ömrü daha yaşanır kılar.. Dahası mı? Davranışının doğal kararına katlanmayı öğrenir çocuk, dürtülerini kabul etmesini sağlar.. bununla birlikte büyüyüp gelişirken de yolunu tarafını belirlenmesinde yardımcı olur. Hudutları muhakkak olursa çocuk etrafın nereye kadar tehlikeli nereye kadar tehlikeli değil bileceği için kendisini hem fizikî tıpkı vakitte ruhsal manada inançta hisseder. Sonları olmaz ise o noktada belirsizlik başlar bu da birlikteinde kaygı ve telaş hislerini getirir, bunun yansımasıyla da öfke nöbetleri, ağlamalar baş gösterebilir.
Çocuklar benmerkezcidir, anlık düşünür ve anlık davranır. Onlara iyiyi ve kötüyü, doğruyu ve yanlışı öğretmek ebeveynlerin misyonudur. Sonları ise ailenin yanında öğrenmesi daha sağlıklıdır.
Pekala bu hudutları çocuklara nasıl koyabiliriz?
birinci vakit içinderda çocuğunuza yansıtma yapın. bu biçimdece çocuğunuzun hislerini ve hislerini gördüğünüzü onu anladığınızı söz etmiş olursunuz. İkinci olarak çocuğa hudutları söz edin. Yani çocuğa uyması gereken kuralları hudutları belirtmiş oluruz. Üçüncü olarak çocuğunuza alternatif sunun. Hududu basamağına sebep olan davranış yerine uygun alternatifler sunabilirsiniz. Şayet çocuğunuza eğlenceli kabul edilebilir bir alternatif sunmadan yapmak üzere olduğu olumsuz davranışı engellerseniz ağlama ve kızgınlık yansıları yani öfke nöbeti işe karşılaşabilirsiniz. Son etap ise seçim basamağıdır. Şayet alternatif kademesinden daha sonra da çocuk bu hududa uymuyorsa ona seçim sunun.
Gelin birlikte bir örnek inceleyelim, ne derseniz?
Çocuğunuz elindeki boya kalemi ile duvarı boyamak istedi.
1-Yansıtma: Biliyorum duvarı boyamak istiyorsun, duvarı boyamaktan keyif alıyorsun.
2-Sınırları Söz Etme: Duvar boyamak için değil.
3-Alternatif Sunma: İstersen kağıdı boyayabilirsin.
4-Seçim Sunma: Duvarı boyamayı seçersen bugün boya kalemleri ile oynamamalı seçmiş oluyorsun.
Şayet çocuk seçim evresinde daha sonra da hududu aşma davranışına devam ediyorsa son kademede net bir biçimde sunulan seçimi uygulamak gerekir. Ebeveynlerin tutarsız yaklaşmaları hudutların dilediğimiz vakit aşılabilir olduğunu çocuğa göstermeleri demektir aslında. Kelamların davranışların içindeki tutarlılık ne kadar fazlaca olursa; çocuklarınız sizin koyduğunuz hudutları daha süratli bir biçimde öğrenecektir. Bir öteki nokta ise anne-baba yahut aile bireyleri içindeki tutarlılık.. Annenin evet söylemiş olduğine baba hayır derse yahut annenin hayır söylemiş olduğine aile büyükleri evet derse bu tutarsızlık çocukta hudut ihlaline ve olumsuz davranış geliştirmesine sebep olabilir.
Sonlar ve kurallar zincir kesimleri üzeredir aslında.. İç içe geçmiş biri şayet olmazsa ötekinin zinciri eksik bırakması tamamlayamaması üzeredir. Kuralları öğretebilmek için hudut koyma dediğimiz bir müddetcin ortasından geçmek daha sağlıklıdır. Bu yüzden evvela sonlara bir göz attık artık de gelin biraz kurallar konusunda sohbet edelim birkaç ipucuna bakalım.
Kurallar belirlenirken aile bireylerinin fikrini alarak ortak bir liste oluşturmak kıymetlidir. Net olmak çok ehemmiyet taşır. Çocuk ailedeki netliği hissetmediği takdirde kuralların isteğe ve keyfiyete göre ihlal edilebileceği algısını oluşturur. Açık ve somut bir lisanla söz edilmeli ki çocuğun aklında her şey yerli yerinde olsun. Örneğin “Saygılı olmalıyız” dediğimizde hürmet her çocuk için farklı bir mana söz edebilir bunun yerine “Kendimizi tabir ederken hislerimizi söyleyerek tabir ederiz” üzere daha açık ve somut olmak işleri bir nebze daha kolaylaştırır. bir daha baktığımızda “Hava sıcak olduğunda parka gidebiliriz” denildiğinde sıcaklık kavramı her çocuk için farklı olabilir ve hem fikir olmada zorluk yaşanabilir. Bunu yerine “Hava sıcaklığı…. olduğunda parka gidebiliriz” demek kuralı daha açık ve net hale getirir bu biçimdece çatışmaları doğal olarak ortadan kaldırmış oluruz.
Ortak kararla alınan dengeli kurallar olmalı ki fonksiyonelliği olsun kelamda kalmasın. Ve bu oluşturulan kurallara yatma saati üzere istisnalar haricinde ailenin tüm üyeleri uyarsa koyulan kuralların yalnızca çocuk için olmadığı anlaşılır. Çocuklar öğrenmelerini rol model alarak sağlar, bu biçimdece kurala uyan aileyi gördüklerinde bir süre daha sonra onlarda da bu davranış gözlemlenir. Kurallar mümkün olduğunca olumlu cümlelerle söz edilmeli. Örneğin “Bağırarak konuşulmaz” yerine “Sakin ve yumuşak sesle konuşulur” ya da “Yemek koltukta yenilmez” yerine “Yemekler masada yenilir” denilmesi daha uygun olur.
Kurallar açık ve net olduğunda çocuğa inançlı bir hudut çizilmiş olur. bu biçimdece özerklik bağımsızlık alanı da doğal olarak sağlanır.
Son olarak Doğan Cüceloğlu’nun bir kelamıyla kapanış yapmak istiyorum: “Sınırlar ve sorumluluk şuuru âlâ gelişmiş bir birey, kendine neyin yararlı neyin ziyanlı olduğunu bilerek davranır. Çocuğunuza itimadın; onda sonlar ve sorumluluk şuuru geliştirmenin tek yolu, ona güvenmekten geçer. Ona itimadın ve onunla daima bağlantı ortasında olun.”
Hudut koymamak çocuğu pusulasız bir gemide okyanus ortasında bırakmak üzeredir. Sınırsız bir ömür dümeni olmayan bir gemi üzeredir. Aslında hudut koymanın o rutini oluşturmanın çocuklar için bir epey yararı vardır.. Aile içi ilgiler güçlenir, sorumluluk hissini geliştirir, öz disiplin marifetini kazandırır, ömrü daha yaşanır kılar.. Dahası mı? Davranışının doğal kararına katlanmayı öğrenir çocuk, dürtülerini kabul etmesini sağlar.. bununla birlikte büyüyüp gelişirken de yolunu tarafını belirlenmesinde yardımcı olur. Hudutları muhakkak olursa çocuk etrafın nereye kadar tehlikeli nereye kadar tehlikeli değil bileceği için kendisini hem fizikî tıpkı vakitte ruhsal manada inançta hisseder. Sonları olmaz ise o noktada belirsizlik başlar bu da birlikteinde kaygı ve telaş hislerini getirir, bunun yansımasıyla da öfke nöbetleri, ağlamalar baş gösterebilir.
Çocuklar benmerkezcidir, anlık düşünür ve anlık davranır. Onlara iyiyi ve kötüyü, doğruyu ve yanlışı öğretmek ebeveynlerin misyonudur. Sonları ise ailenin yanında öğrenmesi daha sağlıklıdır.
Pekala bu hudutları çocuklara nasıl koyabiliriz?
birinci vakit içinderda çocuğunuza yansıtma yapın. bu biçimdece çocuğunuzun hislerini ve hislerini gördüğünüzü onu anladığınızı söz etmiş olursunuz. İkinci olarak çocuğa hudutları söz edin. Yani çocuğa uyması gereken kuralları hudutları belirtmiş oluruz. Üçüncü olarak çocuğunuza alternatif sunun. Hududu basamağına sebep olan davranış yerine uygun alternatifler sunabilirsiniz. Şayet çocuğunuza eğlenceli kabul edilebilir bir alternatif sunmadan yapmak üzere olduğu olumsuz davranışı engellerseniz ağlama ve kızgınlık yansıları yani öfke nöbeti işe karşılaşabilirsiniz. Son etap ise seçim basamağıdır. Şayet alternatif kademesinden daha sonra da çocuk bu hududa uymuyorsa ona seçim sunun.
Gelin birlikte bir örnek inceleyelim, ne derseniz?
Çocuğunuz elindeki boya kalemi ile duvarı boyamak istedi.
1-Yansıtma: Biliyorum duvarı boyamak istiyorsun, duvarı boyamaktan keyif alıyorsun.
2-Sınırları Söz Etme: Duvar boyamak için değil.
3-Alternatif Sunma: İstersen kağıdı boyayabilirsin.
4-Seçim Sunma: Duvarı boyamayı seçersen bugün boya kalemleri ile oynamamalı seçmiş oluyorsun.
Şayet çocuk seçim evresinde daha sonra da hududu aşma davranışına devam ediyorsa son kademede net bir biçimde sunulan seçimi uygulamak gerekir. Ebeveynlerin tutarsız yaklaşmaları hudutların dilediğimiz vakit aşılabilir olduğunu çocuğa göstermeleri demektir aslında. Kelamların davranışların içindeki tutarlılık ne kadar fazlaca olursa; çocuklarınız sizin koyduğunuz hudutları daha süratli bir biçimde öğrenecektir. Bir öteki nokta ise anne-baba yahut aile bireyleri içindeki tutarlılık.. Annenin evet söylemiş olduğine baba hayır derse yahut annenin hayır söylemiş olduğine aile büyükleri evet derse bu tutarsızlık çocukta hudut ihlaline ve olumsuz davranış geliştirmesine sebep olabilir.
Sonlar ve kurallar zincir kesimleri üzeredir aslında.. İç içe geçmiş biri şayet olmazsa ötekinin zinciri eksik bırakması tamamlayamaması üzeredir. Kuralları öğretebilmek için hudut koyma dediğimiz bir müddetcin ortasından geçmek daha sağlıklıdır. Bu yüzden evvela sonlara bir göz attık artık de gelin biraz kurallar konusunda sohbet edelim birkaç ipucuna bakalım.
Kurallar belirlenirken aile bireylerinin fikrini alarak ortak bir liste oluşturmak kıymetlidir. Net olmak çok ehemmiyet taşır. Çocuk ailedeki netliği hissetmediği takdirde kuralların isteğe ve keyfiyete göre ihlal edilebileceği algısını oluşturur. Açık ve somut bir lisanla söz edilmeli ki çocuğun aklında her şey yerli yerinde olsun. Örneğin “Saygılı olmalıyız” dediğimizde hürmet her çocuk için farklı bir mana söz edebilir bunun yerine “Kendimizi tabir ederken hislerimizi söyleyerek tabir ederiz” üzere daha açık ve somut olmak işleri bir nebze daha kolaylaştırır. bir daha baktığımızda “Hava sıcak olduğunda parka gidebiliriz” denildiğinde sıcaklık kavramı her çocuk için farklı olabilir ve hem fikir olmada zorluk yaşanabilir. Bunu yerine “Hava sıcaklığı…. olduğunda parka gidebiliriz” demek kuralı daha açık ve net hale getirir bu biçimdece çatışmaları doğal olarak ortadan kaldırmış oluruz.
Ortak kararla alınan dengeli kurallar olmalı ki fonksiyonelliği olsun kelamda kalmasın. Ve bu oluşturulan kurallara yatma saati üzere istisnalar haricinde ailenin tüm üyeleri uyarsa koyulan kuralların yalnızca çocuk için olmadığı anlaşılır. Çocuklar öğrenmelerini rol model alarak sağlar, bu biçimdece kurala uyan aileyi gördüklerinde bir süre daha sonra onlarda da bu davranış gözlemlenir. Kurallar mümkün olduğunca olumlu cümlelerle söz edilmeli. Örneğin “Bağırarak konuşulmaz” yerine “Sakin ve yumuşak sesle konuşulur” ya da “Yemek koltukta yenilmez” yerine “Yemekler masada yenilir” denilmesi daha uygun olur.
Kurallar açık ve net olduğunda çocuğa inançlı bir hudut çizilmiş olur. bu biçimdece özerklik bağımsızlık alanı da doğal olarak sağlanır.
Son olarak Doğan Cüceloğlu’nun bir kelamıyla kapanış yapmak istiyorum: “Sınırlar ve sorumluluk şuuru âlâ gelişmiş bir birey, kendine neyin yararlı neyin ziyanlı olduğunu bilerek davranır. Çocuğunuza itimadın; onda sonlar ve sorumluluk şuuru geliştirmenin tek yolu, ona güvenmekten geçer. Ona itimadın ve onunla daima bağlantı ortasında olun.”