Bilişsel gelişimden kelam edilen bir yazıda Piaget’in araştırma ve bulgularını paylaşmadan tam manasıyla bilişsel gelişimden kelam etmiş olamayız.
Piaget kendi çocukları başta olmak üzere çocukları son derece sistemli ve disiplinli bir biçimde takip etmiş ve bulduklarını çocuk gelişimi alanına kazandırmıştır. Artık gelin Paiget’e nazaran erken çocukluk periyodunda bilişsel gelişim süreçlerini inceleyelim. Çocuklar 2 ve 6 yaşları içinde Paiget’in “operasyon öncesi” denen bir evresindedirler. Bu kademede çocuklar şunları yapar:
❏ Zihinsel imgeler, sözler, jest, mimik ve sembolleri kullanarak dış gerçekliği söz etmeye başlarlar.
❏ Gerçekte orada mevcut olmayan obje ve olayları düşünebilir
❏ Kendi bakış açılarını başkalarından ayırmakta zorlanırlar ve çabalarlar ❏ niye sonuç münasebetini çabucak hemen anlayamadıkları için başları karışır ve niçinselliği anlamaya çabalarlar
Bu periyodun temel özelliği “centration” denen, bir durum ve objenin tek bir özelliğine odaklanıp öbür özelliklerini devre dışı bırakma eğilimidir. Bir çocuğa her ikisi de kırmızı çizgili fakat öteki rengin farklı olduğu iki farklı top gösterebilirsiniz. Çocuk rastgele ikisinden birini seçecek ve seçiminden de çok emin görünecektir. Bu evreden “decentralization” denen bir durum ve objenin farklı özelliklerine de odaklanabilme ve dikkate alma kademesine geçme bu periyodun bir ödevi üzeredir. Çocuk bunu başardığında değerli bir bilişsel gelişim basamağını gerçekleştirmiş olur.
Diğerinin bakış açısının farklı olduğunu anlamak:
Benmerkezcilik, obje ve durumları kendi gözünden gördüğü halinin herkesçe birebir biçimde görüldüğünü düşünmektir. Merkezde kendini görmek bu devrin bir özelliğidir. “Yanlış inanç testi” çalışmasında araştırmacılar çocukların 3 ile 5 yaş içinde aslında
benmerkezcilikten diğerlerinin bakış açısının farklı olabildiğini anlamaya yanlışsız bir geçiş yaşadıklarını gösterdiler. Bu çalışmayı biz şu biçimde özetleyebiliriz:
Ahmet isimli çocuğun o gün annesiyle birlikte dışarı çıkmadan evvel oyuncak otomobilini yatağının altına koyduğunu var iseyalım. Annesi o görmeden oyuncağı alıp dolabın içine koyuyor ve bu biçimdece yerini değiştirmiş oluyor. Dışarı gidip geldikten daha sonra Ahmet oyuncak otomobilini almak istediğini düşünelim. Artık bu kıssanın görüntüsünü 3 yaşındaki ve 5 yaşındaki çocuklara izletir ve “Sence Ahmet oyuncağını nerede arayacak?” formunda sorarsanız, 3 yaşındaki çocuklarla 5 yaşındaki çocukların karşılığı neye nazaran değişecek sizce?
Tam olarak bu anlatılan hikayenin gibisi bir öykü kuran araştırmacılar çocukların diğerlerinin bakış açısını anlamakla ilgili bir gelişim evresinden geçtiğini tespit ettiler. Üç yaşındaki çocuklar, Ahmet’in oyuncağını dolabın ortasında arayacağını söylemiş olduler. Zira onların bakış açısından oyuncak en son dolabın ortasındaydı ve Ahmet’in bakış açısından olayı değerlendirememekteler. Fakat 5 yaşındaki çocuklar size hakikat karşılığı büyük olasılıkla vereceklerdir. Zira 5 yaşındaki bir çocuk kendisinden farklı olarak, Ahmet’in oyuncağın yerinin değiştiğini görmediğinin farkındadır ve onun bakış açısından da durumu kıymetlendirebilir.
Görünüm ve gerçeklik içindeki farkı öğrenmek
Üç yaştan daha küçük çocuklar, birinin cadı yahut ejderha maskesi takmasından korkabilir. Zira görünüş ile gerçeği ayırt etmekte kuvvetlik çekerler. Gerçek ile görünüşteki şeyin farklı olduğunu anlamak bir bilişsel gelişim basamağıdır.
Bir araştırmada çocuklara görünüşleri aldatıcı olan kimi objeler sunuldu. Örneğin; taşa benzeyen bir sünger, yumurtaya benzeyen bir taş ve blok üzere görünen bir sabun gösterdiler çocuklara. Dokunmadan evvel objelere isim verdirildi. daha sonrasında çocuklara objeleri keşfetmek için dokunmalarına müsaade verildi, bu biçimdece objenin gerçekte ne olduğunu keşfetmeleri sağlandı. Sonunda da çocuklara objelerin neye benzediği soruldu. Üç yaşındaki çocuklar taşa benzeyen süngerin süngere benzediğini ve yumurtaya benzeyen taşın taşa ve bloğa benzeyen sabununsa sabuna benzediğini söylemiş olduler. Lakin beş yaşındaki çocuklar görünüşle gerçek içindeki ayrımı yapabildikleri için bu yanılgıya düşmediler. Zira beş yaşındaki çocuklar gerçekte olanla görünüm içinde bir ayırım yapma yetisini edinmişlerdi.
niye sonuç bağlantısını öğrenme
gelişmenin bu evresinde çocuklar niçinsellikle ilgili daha hayli şey öğrenirler. niye ve sonuç bağlantısı kuramadıkları durumlara daha dikkatli bakar, meraklanır ve yeni açıklamalar aramaya başlarlar. Sonu gelmeyen soruların çocuklar tarafınca yetişkinlere yöneltildiği bir periyottur bu devir. “Gökyüzü niye mavidir?” “bulutlar niye yapılmıştır?” “insanlar ölünce ne olur?” “bebekler nereden gelir?” üzere sonu gelmeyen sorular bu gelişim periyodunun bariz bir özelliğidir. Objeler ve olaylar içindeki bağlantılar kurulur, araştırılır, karşılıksız ve tutarsız durumlarda o duruma ait dikkatleri artar ve cevap aramaya devam ederler.
Canlı ve cansız şeyler içinde ayrım yapma
Canlı ve cansız şeyler içindeki farkı anlayabilmek çok karmaşık bir iştir. Küçük çocukların tam olarak anlamakta zorlandıkları bir soyutluk ve karmaşıklık içerir. Büyüyen, bağımsızca hareket eden, niyetleri ve hisleri olan varlığı canlı ve başkalarını cansız olarak ayırmak bu vakitteki çocukların anlamaya çalıştıkları karmaşık bir bilişsel gelişim evresidir. çok değerli bir kilometre taşıdır.
Piaget kendi çocukları başta olmak üzere çocukları son derece sistemli ve disiplinli bir biçimde takip etmiş ve bulduklarını çocuk gelişimi alanına kazandırmıştır. Artık gelin Paiget’e nazaran erken çocukluk periyodunda bilişsel gelişim süreçlerini inceleyelim. Çocuklar 2 ve 6 yaşları içinde Paiget’in “operasyon öncesi” denen bir evresindedirler. Bu kademede çocuklar şunları yapar:
❏ Zihinsel imgeler, sözler, jest, mimik ve sembolleri kullanarak dış gerçekliği söz etmeye başlarlar.
❏ Gerçekte orada mevcut olmayan obje ve olayları düşünebilir
❏ Kendi bakış açılarını başkalarından ayırmakta zorlanırlar ve çabalarlar ❏ niye sonuç münasebetini çabucak hemen anlayamadıkları için başları karışır ve niçinselliği anlamaya çabalarlar
Bu periyodun temel özelliği “centration” denen, bir durum ve objenin tek bir özelliğine odaklanıp öbür özelliklerini devre dışı bırakma eğilimidir. Bir çocuğa her ikisi de kırmızı çizgili fakat öteki rengin farklı olduğu iki farklı top gösterebilirsiniz. Çocuk rastgele ikisinden birini seçecek ve seçiminden de çok emin görünecektir. Bu evreden “decentralization” denen bir durum ve objenin farklı özelliklerine de odaklanabilme ve dikkate alma kademesine geçme bu periyodun bir ödevi üzeredir. Çocuk bunu başardığında değerli bir bilişsel gelişim basamağını gerçekleştirmiş olur.
Diğerinin bakış açısının farklı olduğunu anlamak:
Benmerkezcilik, obje ve durumları kendi gözünden gördüğü halinin herkesçe birebir biçimde görüldüğünü düşünmektir. Merkezde kendini görmek bu devrin bir özelliğidir. “Yanlış inanç testi” çalışmasında araştırmacılar çocukların 3 ile 5 yaş içinde aslında
benmerkezcilikten diğerlerinin bakış açısının farklı olabildiğini anlamaya yanlışsız bir geçiş yaşadıklarını gösterdiler. Bu çalışmayı biz şu biçimde özetleyebiliriz:
Ahmet isimli çocuğun o gün annesiyle birlikte dışarı çıkmadan evvel oyuncak otomobilini yatağının altına koyduğunu var iseyalım. Annesi o görmeden oyuncağı alıp dolabın içine koyuyor ve bu biçimdece yerini değiştirmiş oluyor. Dışarı gidip geldikten daha sonra Ahmet oyuncak otomobilini almak istediğini düşünelim. Artık bu kıssanın görüntüsünü 3 yaşındaki ve 5 yaşındaki çocuklara izletir ve “Sence Ahmet oyuncağını nerede arayacak?” formunda sorarsanız, 3 yaşındaki çocuklarla 5 yaşındaki çocukların karşılığı neye nazaran değişecek sizce?
Tam olarak bu anlatılan hikayenin gibisi bir öykü kuran araştırmacılar çocukların diğerlerinin bakış açısını anlamakla ilgili bir gelişim evresinden geçtiğini tespit ettiler. Üç yaşındaki çocuklar, Ahmet’in oyuncağını dolabın ortasında arayacağını söylemiş olduler. Zira onların bakış açısından oyuncak en son dolabın ortasındaydı ve Ahmet’in bakış açısından olayı değerlendirememekteler. Fakat 5 yaşındaki çocuklar size hakikat karşılığı büyük olasılıkla vereceklerdir. Zira 5 yaşındaki bir çocuk kendisinden farklı olarak, Ahmet’in oyuncağın yerinin değiştiğini görmediğinin farkındadır ve onun bakış açısından da durumu kıymetlendirebilir.
Görünüm ve gerçeklik içindeki farkı öğrenmek
Üç yaştan daha küçük çocuklar, birinin cadı yahut ejderha maskesi takmasından korkabilir. Zira görünüş ile gerçeği ayırt etmekte kuvvetlik çekerler. Gerçek ile görünüşteki şeyin farklı olduğunu anlamak bir bilişsel gelişim basamağıdır.
Bir araştırmada çocuklara görünüşleri aldatıcı olan kimi objeler sunuldu. Örneğin; taşa benzeyen bir sünger, yumurtaya benzeyen bir taş ve blok üzere görünen bir sabun gösterdiler çocuklara. Dokunmadan evvel objelere isim verdirildi. daha sonrasında çocuklara objeleri keşfetmek için dokunmalarına müsaade verildi, bu biçimdece objenin gerçekte ne olduğunu keşfetmeleri sağlandı. Sonunda da çocuklara objelerin neye benzediği soruldu. Üç yaşındaki çocuklar taşa benzeyen süngerin süngere benzediğini ve yumurtaya benzeyen taşın taşa ve bloğa benzeyen sabununsa sabuna benzediğini söylemiş olduler. Lakin beş yaşındaki çocuklar görünüşle gerçek içindeki ayrımı yapabildikleri için bu yanılgıya düşmediler. Zira beş yaşındaki çocuklar gerçekte olanla görünüm içinde bir ayırım yapma yetisini edinmişlerdi.
niye sonuç bağlantısını öğrenme
gelişmenin bu evresinde çocuklar niçinsellikle ilgili daha hayli şey öğrenirler. niye ve sonuç bağlantısı kuramadıkları durumlara daha dikkatli bakar, meraklanır ve yeni açıklamalar aramaya başlarlar. Sonu gelmeyen soruların çocuklar tarafınca yetişkinlere yöneltildiği bir periyottur bu devir. “Gökyüzü niye mavidir?” “bulutlar niye yapılmıştır?” “insanlar ölünce ne olur?” “bebekler nereden gelir?” üzere sonu gelmeyen sorular bu gelişim periyodunun bariz bir özelliğidir. Objeler ve olaylar içindeki bağlantılar kurulur, araştırılır, karşılıksız ve tutarsız durumlarda o duruma ait dikkatleri artar ve cevap aramaya devam ederler.
Canlı ve cansız şeyler içinde ayrım yapma
Canlı ve cansız şeyler içindeki farkı anlayabilmek çok karmaşık bir iştir. Küçük çocukların tam olarak anlamakta zorlandıkları bir soyutluk ve karmaşıklık içerir. Büyüyen, bağımsızca hareket eden, niyetleri ve hisleri olan varlığı canlı ve başkalarını cansız olarak ayırmak bu vakitteki çocukların anlamaya çalıştıkları karmaşık bir bilişsel gelişim evresidir. çok değerli bir kilometre taşıdır.